“Αχ! Θεέ μου! Πόσο Κλισέ!!!” Της Άννας Ραζή

Στυλιστικές Εμμονές στη Λογοτεχνία: Πώς να Αποφεύγετε τα Κλισέ και τις Επαναλήψεις

Στη λογοτεχνία, κάθε συγγραφέας διαμορφώνει το προσωπικό του ύφος, αλλά πολλές φορές το ύφος αυτό μπορεί να καταλήξει σε στυλιστικές εμμονές και επαναλήψεις που κάνουν την αφήγηση προβλέψιμη. Τα κλισέ, ειδικά, αποτελούν μια παγίδα που μειώνει την πρωτοτυπία και την αυθεντικότητα των ιστοριών, κάνοντάς τες να μοιάζουν κοινότοπες. Σε διάφορα λογοτεχνικά είδη, υπάρχουν συγκεκριμένα μοτίβα που εμφανίζονται συχνά και μερικές φορές, ακούσια, επαναλαμβάνονται από πολλούς συγγραφείς. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι να αποφεύγουμε τις στερεοτυπικές εκφράσεις και τα χιλιοειπωμένα θέματα, επιδιώκοντας φρέσκες και δημιουργικές εναλλακτικές.

Ας εξετάσουμε τα κλισέ σε τρία δημοφιλή λογοτεχνικά είδη: το αστυνομικό, το ρομαντικό και το τρόμου, και ας δούμε πώς μπορούν να αποτραπούν.

1. Αστυνομική Λογοτεχνία: Στερεότυπα και Εναλλακτικές

Το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι γεμάτο ανατροπές και μυστήριο, όμως πολλές φορές πέφτει σε παγίδες κλισέ, που αποδυναμώνουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Κλισέ:

• Ο αλκοολικός ντετέκτιβ με σκοτεινό παρελθόν: Πολλοί αστυνομικοί ή ιδιωτικοί ντετέκτιβ παρουσιάζονται ως βασανισμένες ψυχές με εξάρτηση από το αλκοόλ και κατεστραμμένες προσωπικές σχέσεις.
• Ο δολοφόνος που είναι αστυνομικός: Αν και μια δυνατή ανατροπή, αυτή η εξέλιξη έχει χρησιμοποιηθεί υπερβολικά πολλές φορές. Ο αναγνώστης περιμένει πλέον αυτήν τη διαπίστωση, γεγονός που μειώνει την έκπληξη.
• Η κλασική γυναίκα-μοιραία (femme fatale): Η γυναίκα που οδηγεί τον πρωταγωνιστή σε παγίδες και δημιουργεί προσωπικά και επαγγελματικά προβλήματα.

Εναλλακτικές:

• Ασυνήθιστοι χαρακτήρες με πολυδιάστατο υπόβαθρο: Αντί για τον κλασικό αλκοολικό ντετέκτιβ, δοκιμάστε έναν χαρακτήρα που έχει διαφορετικά πάθη και ενδιαφέροντα. Ίσως είναι κάποιος με ήρεμη ζωή, του οποίου η προσωπική φιλοσοφία δοκιμάζεται μέσα από μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Ή μπορεί να είναι ένα άτομο που προσπαθεί να ισορροπήσει την προσωπική του ζωή με τις δυσκολίες της δουλειάς του.
• Ανατροπές σε ασύμβατα πρόσωπα: Αντί να αποκαλύπτεται πως ο δολοφόνος είναι κάποιος από την αστυνομία, κάντε τον δολοφόνο κάποιον μη αναμενόμενο. Μπορεί να είναι ένας άψογος πολίτης με άψογη ηθική εικόνα, ή ένα πρόσωπο που αρχικά φαίνεται απίθανο λόγω κοινωνικής θέσης.
• Γυναίκες χαρακτήρες με βάθος: Αντί για τη γυναίκα-μοιραία, δημιουργήστε γυναικείους χαρακτήρες που δεν υπάρχουν μόνο για να περιπλέξουν τη ζωή του πρωταγωνιστή, αλλά έχουν το δικό τους ξεχωριστό ρόλο στην πλοκή και αναπτύσσονται ως ανεξάρτητες προσωπικότητες.

2. Ρομαντική Λογοτεχνία: Κλισέ και Φρέσκες Προσεγγίσεις

Η ρομαντική λογοτεχνία είναι ίσως το είδος που συναντά τα περισσότερα κλισέ, καθώς οι ερωτικές σχέσεις έχουν βασικές δομές που είναι εύκολο να επαναληφθούν.

Κλισέ:

• Ο πλούσιος, όμορφος και συναισθηματικά απόμακρος άνδρας: Ο πρωταγωνιστής είναι συνήθως ένας άνδρας που είναι ισχυρός και κυνικός, μέχρι που συναντά την ηρωίδα και μαλακώνει συναισθηματικά.
• Το ερωτικό τρίγωνο: Η ηρωίδα βρίσκεται ανάμεσα σε δύο άνδρες που την διεκδικούν, με έναν από αυτούς να είναι ο “καλός” και ο άλλος ο “κακός”.
• Η γυναίκα που χρειάζεται “σώσιμο”: Η γυναίκα-πρωταγωνίστρια βρίσκεται σε μια κατάσταση απελπισίας και χρειάζεται έναν άνδρα για να την “σώσει”, είτε συναισθηματικά είτε πρακτικά.

Εναλλακτικές:

• Πολυδιάστατοι άνδρες χαρακτήρες: Αντί για τον πλούσιο και όμορφο άνδρα, δοκιμάστε έναν χαρακτήρα με λιγότερο παραδοσιακή γοητεία. Ίσως είναι πιο καθημερινός, με ενδιαφέροντα και αδυναμίες που τον κάνουν πιο αληθινό και προσιτό στον αναγνώστη.
• Ανατροπές στο ερωτικό μοτίβο: Αντί για το κλασικό ερωτικό τρίγωνο, δημιουργήστε σχέσεις που βασίζονται σε πραγματικές συγκρούσεις και αμφιταλαντεύσεις. Μπορεί η ηρωίδα να αντιμετωπίζει εσωτερικές αντιφάσεις αντί για εξωτερική πίεση από άλλους χαρακτήρες.
• Αυτόνομες γυναίκες πρωταγωνίστριες: Αντί να χρειάζεται “σώσιμο”, δημιουργήστε γυναίκες που μπορούν να λύσουν τα προβλήματά τους μόνες τους. Μπορούν να είναι συναισθηματικά ισχυρές και να βρουν τη δύναμή τους μέσα από τη σχέση, αλλά όχι εξαρτώμενες από αυτήν.

3. Λογοτεχνία Τρόμου: Κλισέ και Νέες Ιδέες

Το είδος του τρόμου βασίζεται στο να προκαλέσει τον φόβο, αλλά πολλές φορές καταλήγει να ανακυκλώνει τα ίδια μοτίβα, κάνοντας τον αναγνώστη να νιώθει πως “τα έχει ξαναδεί όλα”.

Κλισέ:

• Το στοιχειωμένο σπίτι: Το κλασικό σκηνικό με το ερημωμένο ή κατεστραμμένο σπίτι που κρύβει ένα σκοτεινό μυστικό. Οι ήρωες εισέρχονται, αγνοώντας τα προειδοποιητικά σημάδια, και αρχίζουν να τους συμβαίνουν τρομακτικά πράγματα.
• Η ανέγγιχτη κοπέλα που επιβιώνει: Η κλασική “final girl” που επιβιώνει, ενώ όλοι οι άλλοι χαρακτήρες σκοτώνονται. Συνήθως είναι αθώα, αγνή και άσπιλη.
• Το τέρας ή φάντασμα με σαφή κίνητρα εκδίκησης: Πολλές ιστορίες τρόμου βασίζονται σε φαντάσματα ή τέρατα που θέλουν να εκδικηθούν για αδικίες που υπέστησαν κατά τη ζωή τους.

Εναλλακτικές:

• Ασυνήθιστα περιβάλλοντα τρόμου: Αντί για το κλασικό στοιχειωμένο σπίτι, σκεφτείτε έναν χώρο καθημερινής ζωής που γίνεται πηγή τρόμου: ένα μοντέρνο διαμέρισμα, ένας πολυσύχναστος δρόμος, ή ακόμα και το διαδίκτυο.
• Μη στερεοτυπικοί χαρακτήρες που επιβιώνουν: Η επιβίωση να μην εξαρτάται από την “αγνότητα” ή την έλλειψη αμαρτιών ενός χαρακτήρα. Μπορεί να επιβιώσει κάποιος με ηθικές ατέλειες, που μαθαίνει από τα λάθη του και εξελίσσεται ως άτομο.
• Τέρατα με πολυδιάστατα κίνητρα: Αντί για το κλασικό τέρας που θέλει εκδίκηση, δοκιμάστε να δημιουργήσετε οντότητες που έχουν πιο πολύπλοκα κίνητρα ή είναι το αποτέλεσμα ανθρώπινων πράξεων και επιλογών. Ίσως το τέρας είναι κάτι που οι ήρωες δημιούργησαν ακούσια.

Τα κλισέ στη λογοτεχνία υπάρχουν σε όλα τα είδη, αλλά δεν είναι αναπόφευκτα. Οι συγγραφείς μπορούν να αναγνωρίσουν τα κοινά στερεότυπα και να τα ανατρέψουν με δημιουργικότητα και πρωτοτυπία. Αναζητώντας βαθύτερους και πολυδιάστατους χαρακτήρες, απρόσμενες πλοκές και ασυνήθιστες προσεγγίσεις, μπορείτε να αποφεύγετε τα κλισέ και να δημιουργείτε ιστορίες που συναρπάζουν και αιφνιδιάζουν τους αναγνώστες.